मिस्ट्री स्पॉट

पुन्हा एकदा बिग बेसिनचा रस्ता. झाडीने आच्छादलेला, मधून मधून सूर्यप्रकाशाला अटकाव करणारा. शांततेची दुलई पांघरलेला. वळणा वळणाचा. पण यावेळी फरक एवढाच होता की आठ मैल हेअरपिन नव्हती तर अडीच मैलावर एका मस्त वळणानंतर आम्ही मिस्ट्री स्पॉटच्या रस्त्याला लागलो. मी आणि विलासने मारे स्वेटर वगैरे घातले होते, पण लहान लहान मुलं आणि त्यांचे मोठे मोठे आई वडील छोट्या छोट्या कपड्यात होते.
मिस्ट्री स्पॉट हा सॅंताक्रुजजवळच्या रेडवुडचा एक भाग आहे. त्यामुळे निकेतच्या घरापासून तीन तासात आम्ही तिथे जाऊन , पाहून आणि खाऊन परतलो.हे अमेरिकन लोक व्यापारात किंवा प्रेझेंटेशनमध्ये एकदम माहीर. आत प्रवेश करण्याचा आणि बाहेर पडण्याचा रस्ता दुभागला होता मोठ्या झाडांनी. त्यामुळे गाडीचं लायसन्स काढताना आठचा आकडा काढताना कसं वाटत असेल ते कळलं. ( मला गाडी चालवायला येत नसल्यामुळे लायसन्सचा प्रश्नच नाही.)आत प्रवेश केल्यावर गाड्या लावायला प्रशस्त जागा. आणि एका झाडाच्या बुंध्यावरच तिकिट खिडकी, कॅंटीन, रेस्टरूम या सर्वांची जागा बाणांनी दाखवली होती. आम्ही तिकीट काढून वाट बघत बसलो. आमची १७ वी टूर होती. तेव्हा दुपारचा १ वाजला होता आणि संध्याकाळपर्यंत हे चालू रहाणार होतं.आम्ही जिथे बसलो होतो तिथे इतकी सुंदर फुलं बघायला मिळाली! दोन रंगातली ती नाजूक फुलं बघेपर्यंत आमच्या टूरची घोषणा झाली. निकेत बरोबर असल्याचा फायदा व्हायचा तो असा. कारण आमच्या पिढीतले आई बाप आईच्या भाषेत शिकलेले असल्यामुळे अमेरिकन उच्चारातलं इंग्लिश आमच्या हिंग्लीश कानांना समजेपर्यंत निम्मी टूर संपली असती.सगळा घोळका जमल्यावर आमच्या गाईड पोरीने जमिनीची लेव्हल दाखवणारी पट्टी काढून जमिनीवर ठेवून जमीन लेव्हलमध्ये असल्याचं दाखवलं आणि तिथे दोन सारख्या उंचीच्या व्यक्तींना उभं केलं. त्या म्हणजे मी आणि दुसरी एक भारतीय बाई ( आणि ती चक्क मराठी बोलणारी निघाली).मग आम्ही जागा बदलली तर बघ्यांना आमच्या उंचीत फरक भासला . त्यावर ती मुलगी म्हणाली की म्हणून पट्टीच्या या बाजूला उभं रहाण्याचे ५ डॉलर्स आहेत. ( लोक हसले म्हणून मी लेकाला कारण विचारलं तर त्याने सांगितलं.मलाआपल्याला समजलं नाही म्हणून त्यात लाजण्यासारखं काही वाटलं नाही. कारण थोड्या वेळाने त्या मुलीने दोन वेगवेगळ्या उंचीच्या व्यक्तींना बोलावलं तेव्हा माझ्या मागचा माणूस ( तोही भारतीय होता साऊथकडचा) आपल्या बायकोला सांगत होता की वेगवेगवेगळ्या वयाची माणसं बोलावताहेत म्हणून आणि त्याच्या मुलाने गडबडीने त्याला दुरुस्त केलं आप्पा, not age, heightम्हणून. म्हणजे त्यालाही इंग्लीश येत होतच की. तेव्हा होता है, उसमे क्या. मी तर अशा ठिकाणी आपलं वय ५ वर्षं आहे असं मानूनच जाते आणि मस्त एन्जॉय करते.उगीच आमचे केस काय उन्हाने पांढरे झालेत का? असं म्हणण्यात काय अर्थ आहे? उच्चाराच्या बाबतीत तर मी लग्न कोल्हापूरहून होऊन नगर जिल्ह्यात गेल्यानंतर आमचा घरगडी जे काही बोलायचा ते कळायला मला दोन महिने लागले होते. तो म्हणायचा, " मी वजेवजे उजुक जाऊन येतो. ( मी हळूहळू परत जाऊन येतो). मी आपली , बावळटासारखं तोंड करून सासूबाईंकडे बघायची.
वळणावळणाच्या रस्त्याने आम्ही वर गेलो. पाय भरून आले पण मजा वाटत होती. कारण वातावरण निर्मिती मस्त केली होती. वर एक लाकडाचं तिरकं घर होतं. आत आपण सरळ चालूच शकत नाही.सगळे आपले बुध्दीबळातल्या उंटाची चाल चालतात. घरात नकली जळमटं करून घर भुताटकीचं करण्याचा प्रयत्न केला होता.त्या ठिकाणी सरळ ठेवलेल्या फळीवरून चेंडू एका बाजूला घरंगळतो, पाणीही उतार असल्यासारखं एका बाजूला सांडतं. लोखंडाचा टांगलेला गोळा एका बाजूलाच ढकलता येतो.घराबाहेर एका ओंडक्यावर वेगवेगळ्या उंचीची माणसं जागा बदलली की एकाच उंचीची किंवा उंच माणूस बुटका आणि बुटका माणूस उंच दिसतो.( तिथल्या झाडांनाही एकाच बाजूला फांद्या होत्या.)लहान मुलं जास्त एन्जॉय करत होती. तरुण मुलं माफक हसत मजा लुटत होती. आमच्या पिढीची माणसं, जी थोडीच होती, ती, नको रे बाबा डोकं गरगरेल, पडलं तर हाड मोडेल या भीतीने भिंतीला धरून धरून काठावरून मजा लुटत होती.डोकं गरगरलं हे खरं, पण पडायला काही झालं नाही. कारण हात धरून संभाळून नेणारा होता ना बरोबर.
घरी आल्यानंतर नेटवर या चमत्काराबद्दल वाचायला सुरवात केली तर आपण गंडलो की काय असं वाटावं इतक्या टोकाची मतं वाचायला मिळाली. कोणी म्हणे ही सगळी धूळफेक आहे. टेकडीवर घर असल्यामुळे घरच तिरकं बांधलय. कोणी शास्त्रीय उदाहरणं देऊन त्यातला फोलपणा सिध्द केलेला होता तर कोणी आपला अनुभव सांगून त्याचं समर्थन केलं होतं. मला इतकच वा्टतं होतं की ५ डॉलरमध्ये परत लहान होऊन जादूई नगरीत जायला मिळत असेल तर काय हरकत आहे?

भाऊबीज

लहानपणी चांदोबात एक लोककथा वाचली होती. एका आदिवासी स्त्रीचा नवरा, मुलगा आणि भाऊ युध्दात मारले जातात. सर्वत्र पडलेल्या शवांच्या गर्दीत तिला आपली माणसं ओळखू येत नाहीत. ती देवाची करुणा भाकते. देव प्रसन्न होऊन तिला वर देतो की, तुला हवा असेल तो नातेवाईक मी जिवंत करून देतो. सगळेच जवळचे असल्याने ती स्त्री विचारात पडते. पण निर्धाराने देवाला सांगते की, माझ्या भावाला जिवंत कर. देव कारण विचारतो , तर ती सांगते, " नवरा परत मिळेल कारण मी परत लग्न करेन. त्यामुळे मला मुलगाही मिळेल. पण भाऊ परत मिळणार नाही." त्या लहान वयात हे विधान धक्कादायक वाटलं. पण आता विचार केल्यावर जाणवतं ते हे की आदिवासी स्त्री असल्यामुळे ती निसर्गाच्या अधिक जवळ होती. त्यांचे नियम हे वास्तवाला धरून होते. एक नवरा मेल्यावर दुसरा करणं हे त्यांच्यासाठी अगदी नैसर्गिक होतं. देव तिच्या चतुराईवर प्रसन्न होऊन सगळ्यांना जिवंत करतो हा भाग वेगळा.
आज सकाळीच ही गोष्ट आठवायचं कारण म्हणजे, आज भारतात आणि उद्या अमेरिकेत भाऊबीज. लांब अंतरावर असलेल्या माझ्या भावांची सहज आठवण आली , जे आता सत्तरी ओलांडलेले आहेत , आणि त्यापाठोपाठ ही गोष्ट आठवली. या गोष्टीतला बाकीचा भाग वगळता भावाचं आपल्या आयुष्यातलं स्थान परत एकदा आतून जाणवलं.
सहोदर. एकाच आईच्या उदरात वाढलेले, एकाच आईशी नाळेने बांधलेले , तिचं रक्त आपल्या धमन्यातून वाहून नेणारे जीव ते सहोदर. त्यांनी तिच्या रक्तातले कोणते गुण- दोष घेतले यावर त्यांच्यातली जवळीक वाढत जाते. माझ्याबाबतीत हा प्रश्नच आला नाही. कारण सगळ्यात मोठा भाऊ १७ वर्षांनी मोठा दुसरा पंधरा वर्षांनी तर तिसरा आठ वर्षांनी. पहिल्या दोघांच्या विद्वत्तेच्या दबावाखाली आम्ही धकटे दोघे दबून. निदान मी तरी. त्यामुळे भावा बहिणीची भांडणं, मारामारी हे सूख मला कधी मिळालच नाही. कारण हे दोघे नेहमी जाड्या जाड्या पुस्तकांच्या गराड्यात. पण त्यामुळे एक झालं की लहानपणापासूनच पुस्तक ही मोठी जादूभरी गोष्ट आहे हे कळलं. त्यातही आम्ही वाचणार म्हणजे fiction. जे आप्पाला वाटायचं बांडगूळ. काहीतरी. शास्त्रीय माहिती वाचावी, मुळात गादीवर पालथं पडून वाचू नये यासाठी मी लहानपणी त्याच्या कितीदातरी शिव्या खालेल्या आहेत. ( आता शिव्या म्हणजे जास्तीजास्त " मूर्ख". कारण वरच्या दोघांनी कधी च्यायला किंवा साल्या इतके साधे शब्दही उच्चारलेले मी आजतागायत ऐकले नाहीत. तो मान माझा आणि भैय्याचा).सगळ्यात मोठा बाबा तर माझा गुरु. कारण कॉलेजात आम्हाला शिकवायला तो होता. ( त्यामुळे त्याच्या तासाला (attendance compulsary). त्यामुळे मारामारी झालीच तर थोडीशी भैय्याशी ज्याचं पर्यवसान नेहमी भैय्याला बोलणी किंवा मार बसण्यात व्हायचं .कारण तीनही भावात मी एकटी, सगळ्यात लहान. यांनी त्यांच्या रडक्या बहिणीला शांत करण्यासाठी किती तरी वेळ फ़िरवलं आहे.उत्तमोत्तम सिनेमे दाखवले आहेत, स्वत: वाचून चांगलं साहित्य वाचायची सवय लावली आहे. ( आज सांगायला हरकत नाही, की, जे वाचायला निषिध्द होतं ते मी त्यांच्या अपरोक्ष गुपगूप वाचून काढलं होतं)त्यामुळे निकेत चैत्रा म्हणतात तसं " आई, तू कोल्हापूरला असलीस की मामा लोक जितक्या खुषीत येऊन जोक मारतात तितके आम्ही तुझ्याविना गेलो की मारत नाहीत. आता याला काही सयुक्तिक अर्थ आहे का? "खरच नाही . पण काय करणार? सहोदर हेच त्यामागचं कारण.
आज हे सगळं आठवायचं कारण, केवळ दूरच्या देशात मी आहे हेच. कारण गेल्या ३५ वर्षात लग्न झाल्यापासून मी त्यांना दोन तीनदाच ओवाळलं असेल. कारण घरची लक्ष्मी दिवाळीतपूजनाला घरीच असली पाहिजे हा सासरचा नियम. आणि आता मी या वयाला येऊन पोचले आहे की, हे बाह्य उपचार माझ्यासाठी अगदी गौण आहेत. पण आजच्या दिवशी माझ्या भावांना मला सांगावसं वाटतं, की तुम्ही मला वडिलांची माया दिलीत आणि भावाचं प्रेमही. माझं आयुष्य तुमच्यामुळे समृध्द झालं . तुम्ही माझ्यासाठी आहात, " द्रौपदीसी बंधु शोभे नारायण " असे!

हॅलोविन

कुपरटिनोला येऊन दोन दिवस झाले होते आणि मी " अय्या, किती छान, किती वेगळं " या मूडमध्ये असल्याने पानांचे आकार, फ़ुलांचे रंग, माणसं, रहदारीचे नियम, फ़ूटपाथ सगळं सगळं मला म्हणजे देवाच्या बागेत फिरणा-या ईव्ह इतकच नवं नवं होतं.त्यामुळे काही खरेदीसाठी एका मॉलमध्ये शिरताना दारात, शेल्व्हजवर सगळीकडे भोपळेच भोपळे दिसल्यावर मी स्वानंदीला विचारलं, " बाई ग, म्हातारी भोपळ्यात बसून लेकीकडे गेली ही आपली गोष्ट इकडे माहीत आहे का? " सासूने केलेल्या इनोदावर जेवढा प्रतिसाद देता येईल तितका देऊन तिने नम्रपणे सांगितलं, " काकू, आता हॅलोविन आहे ना, त्याची तयारी म्हणून हे भोपळे आहेत."
आत गेल्यावर भोपळ्यांच्या जोडीला वाळलेल्या पाचटाच्या मोठ मोठ्या जुडग्या उभ्या केल्या होत्या शिवाय " Happy Harvest " अशा पाट्याही विकायला होत्या.हा सण म्हणजे सुगी झाल्यानंतरचा सण असावा असं म्हणून मी मॉलमध्ये हिंडायला लागले. तर एका शेल्फ़वर कवट्या, हाडं, कोळ्याची जाळी, सुनसान बंगलीसारखी बंगली असलं काय काय विकायला ठेवलेलं दिसलं " आता काय करु या कर्माला " असं मनात मी म्हणतेय तर माझ्यामागून अमेरिकन ऍक्सेंटमध्ये कोणीतरी काहीतरी बोलायला लागलं . कोण बोलतय म्हणून बघायला वळले तर बेशुध्द पडायचीच राहिले. कारण माझ्यामागे एक सहा फ़ुटी भूत, काळ्या वेषात, दात विचकून, आपले लाल लाल डोळे रोखून बोलत होतं. चालता चालता माझाच धक्का लागून तो सांगाडा बोलायला लागला होता. आणि तो सांगाडा कवट्या सगळं हॅलोविनसाठीच होतं.
म्हणजे हॅलोविन हा सण सुगीचा सण आहे की भुताखेतांचा. काही समजेना.कारण इकडे निकेत स्वानंदी मल्हारसाठी हॅलोविनचे ड्रेस बघत होते ते किती छान होते. अगदी नवजात बाळापासून ते अगदी मोठ्या माणसांपर्यंतचे पोषाख दुकाना दुकानातून दिमाखाने झळकत होते. आणि हे कवट्या बिवट्या म्हणजे अगदीच कसंतरी वाटत होतं. अखेर आपल्या पितरपाठासारखं गेलेल्या लोकांसाठीचा दिवस असावा अशी मनाची समजूत घातली आणि मॉलमधून बाहेर पडले.
मल्हारसाठी ऑन लाइन बघितलेल्या केळं, वाटाणा, अळी, फ़ुलपाखरु, माकड, अस्वल अशा अनेकानेक पोषाखातून अखेर भोपळ्याची निवड झाली आणि आम्ही प्रत्यक्ष खरेदीसाठी " Babies r us" नावाच्या दुकानात जायला निघालो. त्याआधी एक हॅलोविन नावाच्या दुकानात कदाचित अधिक व्हरायटी मिळेल असं वाटल्याने तिकडे वळलो. दाराशी गेल्यावरच आत जावं की नाही असं वाटावं असा प्रकार होता. आत सगळं धुरकट वातावरण होतं. बाळ आणि त्याचे आई वडील आत शिरल्यामुळे मीही धीर एकवटून आत शिरले. म्हटलं कसल्या दुकानात आलो आपण . सगळीकडे धूर सोडून वातावरण निर्मिती केली होती. भुतांचे मोठ मोठे सांगाडे सगळीकडे उभे. कोयता, सुरा, चक्क त्रिशूळ, तलवार आणि जी जी म्हणून शस्त्र असतील ती विकण्यासाठी ठेवलेली होती.त्यावर रक्त सांडलेलं होत. जोडीला भूतबंगले होतेच. त्यातला हिडीस भाग असा की छोटी छोटी रांगती बाळं केली होती आणि त्यांची तोंडं रक्ताने बरबटलेली होती. म्हणजे तशी रंगवलेली होती. जमिनीवर रिमोट होते .त्यावर पाय दाबला की एखादं भूत कबरीतून खदखद हसत उठत होतं तर कोणी दात विचकत होतं.सुन्न होऊन आम्ही दुकानाच्या बाहेर पडलो. प्रत्येकाच्या चेह-यावर हाच भाव होता की आधी कल्पना असती तर या दुकानात गेलोच नसतो.मी घरी येताच रामरक्षा म्हणून मल्हारला देवापुढचा अंगारा लावला.
या सगळ्या प्रकाराने माझी उत्सुकता चाळवली आणि मी जाळं उघडलं त्यात मला मिळालेली माहिती अशी की, celtic ही जमात ३०० देवांची पूजा करायची, पण त्यांचा मुख्य देव सूर्य होता. त्यामुळे सूर्य प्रभावशाली असताना Beltane सण आणि सूर्यावर मात करणा-या Samhain या म्रुत्युदेवतेचा सण असे त्यांचे दोन मुख्य सण असत. या जमातीचा भुता खेतांवर विश्वास होता.Samhain हा देव आदल्या वर्षी मरण पावलेल्या evil spirits ना आपल्या घरी भेट द्यायला पाठवतो अशी समजूत असल्याने भुतांना प्रसन्न करण्यासाठी खेड्यात घराबाहेर खाणं ठेवलं जाऊ लागलं आजच्या Trick or Treat चं मूळ त्यात असावं किंवा भुतांना घाबरवण्यासाठी त्यांच्यासारखाच पोषाख केला की भुतांपासून सुटका होईल अशीही एक समजूत. पण नंतर रोमन व ख्रिश्चन लोकांच्या संपर्काने यात खूप बदल झाले आणि हा दिवस सुगीचा सण म्हणूनही साजरा केला जाऊ लागला.
गेला महिनाभर अनेक घरांच्याबाहेर भोपळे टांगून ठेवलेले दिसतात. भुतांच्या आकाराची बुजगावणी, पाचटाच्या पेंड्या बागेत दिसतात. आता ३१ तारखेला लहान मुलं वेगवेगळे पोषाख करूनलोकांच्या घराची दारं ठोठावतील आणि घरातल्या माणसांना घाबरवून त्यांच्याकडून कॅंडीज उकळतील.मोठी मुलं भीतिपट बघतील. मोठी माणसं , मुलं पार्ट्या करून आपली पार्टी जास्स्तीजास्त भीतिदायक कशी होईल याची आखणी करतील.
मला हे सगळं बघितल्यावर असं वाटलं की आपल्या आणि पाश्चिमात्यांच्या आचारात जरी फ़रक असला तरी त्यात काही साम्यस्थळही आहेत. फ़रक असा की आपणही पितरपाठात गेलेल्या माणसांच्या नावाने जेवण घालतो, पण त्यात भीतीची, दुष्ट शक्ती ही भावना नसून त्यांची पुण्याई आपल्या पाठी असावी ही आदराची भावना असते. दुसरं असं की मी बघितलेल्या त्या भीतीदायक दुकानात ७ - ८ वर्षांची मुलं रिमोटवर उड्या मारून भुतांना कबरीतून बिनदिक्कत उठवत होती. ५ वर्षाची मुलगी आपल्याला कोणतं शस्त्र हवं ते निवडत होती.
साम्य असं वाटलं की आपल्याकडेही पितरपाठात भोपळ्याला महत्त्व असतं आणि इथेही भोपळे टांगून ठेवलेले असतात. विचार केला की मानवी इतिहासाची मजा वाटते हे खरं!

आमचं मालक मल्हारराव

सकाळचे ७
त्यांच्या खोलीचं दार उघडून निकेत डोकावतो. उकळी आलेल्या आधणात चहाची पावडर टाकता टाकता, मी:
"काय रे झोपला का नीट?"
यावर "हो, आज झोपला बाबा नीट. एकदाच उठला." किंवा "नाही ग, आज सारखा उठतच होता" शक्य तितक्या हळू दार लावत निकेत.
आता पुढच्या सगळ्या क्रिया ’हळू’च करायच्या असतात. काही वेगाने व काही फ़ारच वेगाने . पण त्या वेळी आपोआपच उमगतील.
यानंतर स्वानंदी बाहेर येतानाही तोच सावधपणा तिच्या हालचालीत असेल.
"काय उठले का महाशय?" जन्मभर विळीवर भाजी चिरलेली मी, सुरीने आवाज न करता भाजी चिरण्याचा प्रयत्न करत विचारते.
"चुळबुळ चालली आहे, उठेलच एवढ्यात"
असं जर उत्तर आलं तर "शस्त्र न धरि करी" म्हणत मी सुरी खाली ठेऊन तयारीत. निकेत ब्रेकफास्टचा घास गपकन गिळून अर्धा डोळा लॅपटॉपवर आणि अर्धा खोलीच्या दाराकडे. मॉर्निंगवॉक आटोपून आलेला विलास बुटाच्या लेसेस पटकन सोडण्यात मग्न, पण चेह-यावरचे उत्सुकतेचे भाव लपवण्याचा अयशस्वी प्रयत्न करत. आणि केव्हातरी खोलीतून जोरात आवाज येतो की मग जो कोणी असेल तिथून सायरन वाजल्यावर शेल्टरकडे धावणा-यांच्या वेगाने खोलीकडे धावत सुटतो.
"चिंगी, झिंगाणी" "शोनामोना" "बबिता" "गुनाश्का" असे सगळीकडून आवाज उठतात, मालक उठलेले असतात, त्यांना गुडमॉर्निंग करायला. "ए आज मी घेणार आहे, मला ऑफिस आहे". "ए नाही रे मी घरात असले म्हणून काय झालं मी पण माझ्या ऑफिसमध्येच असते." तेवढ्यात शोनामोनावाल्याने मालकांच्या पोटाला हात लावून संधी साधलेली असते, आणि गुनाश्कावाली तर अर्धवट उचलण्यात यशस्वी झालेली असते. पण आता दुसरं कोणी नको असतं, कारण आता मालकांच्या जेवणाची वेळ झालेली असते. मग ऑफिसवाले त्याला शांत करण्यासाठी जवळ घेतात. तोही क्षणभर त्याच्या खांद्यावर मान टेकवतो आणि परत आठवण झाल्यासारखी जोराने आपली मागणी पुढे चालू ठेवतो. नाईलाजाने इतर खोलीच्याबाहेर पडतात.
दुपारचे ४
मालक झोप काढून ताजे तवाने झालेले असतात.आता त्यांना घोडेसवारीची लहर आलेलीअसते. दोन घोडे पागेत त्याच कामासाठी तयार असतात.
"हे बघ, दिवसभर तुझं काही ना काही चाललच असतं. तू बस आता जरा वाचत. मी फ़िरवतो."
"ए बाबा, माझ्या दमण्याची एवढी तुला काळजी आहे ना, तर तू चहा ठेव, मी फ़िरवते.. घरात घरात कंटा्ळतो तो" अखेर चहा होईतो परत फ़िरायच्या बोलीवर घोडीला परवानगी मिळते.
एका हातात मुटकुळं संभाळत जिना उतरायची सर्कस करत घोडी फूटपाथवर येते, जरा झाडं दाखवायला थांबते तर लगेच पोटावर एक चिमुकली लाथ. मग मात्र घोडी "घोडे जल्दी चलो, जल्दी चलो रे" च्या तालावर चालायला लागते. शिवाय वर घरात गेल्यावर चहा झालेला असणार याचही तिला भान ठेवायला लागतच.
संध्याकाळचे बाहेर जाणे
सगळे कपडे करून तयार.
चला, आता कार सीटमध्ये बसायचं. मनु आमचा कुथे जानाल?
मनुला कल्पना असते की आता भूर्र्र जायचय. म्हणजे सरकत जाणारं काहीतरी दिसणार आणि आपण जरा जरी आवाज केला तरी सगळ्यांची तारांबळ उडणार. तो आपला दोन्ही हाताने कथकली मुद्रा करून तोंडातून लाळेच्या फ़ेसाचे भले मोठे फ़ुगे काढण्यात मग्न.
"अरे, मान धर," "अग, हात आला बघ अंगाखाली" अशा सूचनांच्या गदारोळात मालक स्थानापन्न होतात. मग महाराजांची पालखी मावळ्यांनी नेली नसेल इतक्या वेगाने बाबा कारसीट उचलून जिन्यावरून पळायला सुरवात करतो. त्याच्यामागून आई. खांद्यावर छोटी पिशवी. त्यात बर्पिंग क्लॉथ, सॅनिटायझर, शिवाय पॅसिफ़ायर. मागून आजी आबांना सांगत "आता बरं आहे नाही, नुसतं डायपर, तोंड पुसायचं फ़डकं, बोथी घेतली की झालं. आपल्यावेळी तो लंगोटांचा, दुपट्यांचा पसारा इतका की ते बाहेर जाणं नको आणि काही नको.त्यात तुम्हा पुरषांना त्यावेळी आपणही काही ओझं उचलावं हे भानच नसायचं. आपले छाती पुढे काढून पुढे चालणार. बायको आपली लोंबकाळतेय मागून पोरांचं आणि पिशवीचं ओझं संभाळत."आबाही इतक्या वर्षांच्या सहवासाने कान बंद करून ऐकायला शिकलेले असल्यामुळे चेह-यावर आजीसला पटेल इतकीच ओशाळगत आणून वाटेत असलेल्या सोसायटीच्या पोहण्याच्या तलावातलं "निळशार पाणी" पहात चाललेले असतात.
तोवर मालक कारमध्ये बसून दोन्ही हाताची बोटं एकदम कशी तोंडात घालता येतील याचा गंभीरपणे विचार करत असतात.
"चला बबुजी आता निघायचं का?" गाडीवान विचारतो. बबुजींचा तोंडातल्या तोंडात गुरगुराट.
"चल रे बाबा, लौकर. आपल्याला हॅलोविनचा द्लेश आनायच्या आहे ना?" किंवा "च्यला लवकल नाही तल आमी ललू हं" हा कारच्यामागच्या बाजूने प्रतिसाद मिळतो. कारण मालकांच्या सगळ्या लहरी संभाळून त्यांना शांत करायला आईच शेजारी हवी असते. शिवाय गाडीत मधेच मालकांना त्यांची जागा सोडून मांडीवर येता येता नसल्याने त्यांना आनंदी ठेवण्याची संपूर्ण जबाबदारी आईवर असते. मग मालक कधी सम्पूर्ण प्रवासभर बाहेर बघतात, कधी १० मिनिटातच प-यांच्या राज्यात जातात, तर कधी मधेच ऐन रहदारीच्या रस्त्यावर गाडी दणाणून टाकणारा आवाज करून सगळ्यांची घाबरगुंडी उडवून टाकतात. मग कधी हसत तर कधी दमून मंडळी परतात, पण मालकांची सकाळी हाक आली की सगळ्यात आधी आघाडी मारून मालकांना कसं उचलायचं याची मनोमनी आखणी करतच दुस-या दिवसाची वाट बघत झोपी जातात.

आमचं फिरणं

निकेतच्या घराच्या भल्यामोठ्या खिडकीतून सुंदर झाडी दिसते. समोरच्या बाजूला एका कंपनीचं भलं मोठं आवार आहे, आणि तिथेही जागेच्या विपुलतेमुळे हिरवळ आणि भली मोठी झाडी आहे. अशा रस्त्यावरून फेरफटका मारायला कोणाला आवडणार नाही बरें? त्यात आणखी चाकलेट, आइसक्रिम वगैरे मोहमयी वस्तूंच्या सहवासात असताना तर हे फ़िरणं एक कर्तव्यच ठरत नाही का आपलें? तर असो.
तर सुप्रभाती म्हणजे सकाळी सात साडे सातच्या सुमारास मी आणि विलास घराबाहेर पडतो. जिना उतरून खाली आलं की थोडी बाग आहे. एक फ़ाटक आहे (ते आतल्या बाजूने तुम्ही उघडू शकता, पण बाहेरून आत येताना मात्र ठरलेले आकडे फ़िरवावे लागतात) ते उघडून बाहेर आलं की या कॉम्प्लेक्सचं आवार. डावीकडे वळून रस्त्याला लागा आणि परत डावीकडे वळून चालालला लागा, पण पदपथावरून. मग तुम्ही कुपरटिनो चौकात येता. त्या चौकात सिग्नल्स आहेत. पादचा-यांसाठी अणि वाहनधारकांसाठी. (हे म्हणजे जरा लईच हुतय.) त्या सिग्नल्सपर्यंत पोचायला एक २५ पावलांची जागा आहे. आपण त्या लेनमधून जात असताना डावीकडून जर एखादी गाडी आली तर तिचा मालक, "माझ्या अपराधाबद्दल क्षमा करा आणि रस्ता ओलांडा सरकार" असा चेहरा करून वाट बघत रहातो. थेट पुण्याहून आल्यामुळे तर हे सौजन्य फ़ारच जाणवतं. चौकात एक आपल्या कमरेच्या उंचीइतका खांब आहे आणि त्याला एक बटन आहे. ते दाबून आपण चौकात जरा निरिक्षण करत उभं रहायचं आपल्याला असं थांबून रहायची सवय नसल्याने प्रथम ऑकवर्ड आणि नंतर इरिटेटिंग वाटतं, पण मग सवय होते. ठराविक वेळाने समोरच्या बाजूचा लाल हात नाहिसा होऊन चालणारा पंढरा माणूस येतो की आपण पळा रे पळा म्हणोन चालायला सुरवात करायची. कारण आपल्या हातात (की पायात?) २० सेकंद असतात. तेवढ्यात आपण रस्ता ओलांडायचा असतो. ही पध्दत रहदारीच्याच चौकात असते असं नाही तर निर्मनुष्य चौकातही हा नियम पाळला जातो. हा चौक ओलांडला की आपण मोठ्या झाडांनी केलेल्या हिरव्यागार कमानीत येतो. उजव्या बाजूला नीट कापलेली हिरवळ, तिला लागून असलेली उंचच उंच झाडं, आणि डाव्या बाजूला वाहता रस्ता. त्यामुळे विलासचं तोंड डावीकडे तर मी उजवीकडे बघत. वाटेत दोन ठिकाणी बाक आहेत पण ते बसण्यासाठी नसून बसने जाणा-या लोकांसाठी आहेत. या बाकांची गंमत म्हणजे, त्यातल्या काही बाकावर लिहिलेलं असतं, "A seat in the past". आणि त्या बाकावर चित्रं रंगवलेली असतात जुन्या काळातली. एका बाकावर आहे, "J. W. Shaw Grocery Shop 1890" दुस-या एका बाकावर लिहिलय, "Red Star Laundry. 1860" तिस-याएका बाकावर लिहिलय, "A cable car in the street". वाचता वाचता माझ्याभोवतीची ती मोठी ऑफ़िसेस, त्या भरधाव धावणा-या गाड्या नाहिशाच झाल्या आणि जुन्या इंग्रजी सिनेमात बघितलेले स्त्री - पुरुष कोणी चालत, कोणी कोणी घोडागाडीतून तर कोणी केबलकारमधून जाताना दिसायला लागले. २०० वर्षांपूर्वी इथेही हिरवीगार शेतं असतील, स्वस्थ शांत ग्रामीण आयुष्य माणसं जगत असतील हे जाणवून वेगळंच वाटायला लागलं, म्हणजे आपल्या सेझ सारखं इथेही शहरीकरण होऊन ती माणसं नुकसानभरपाई घेऊन यंत्रांच्या घरघराटात हरवली हे जाणवून मन उदास झालं. मला तर त्या न बघितलेल्या जे. डब्लू शॉ चे वंशज कुठे काय करत असतील असं वाटून मन त्यांच्यासाठी क्षणभर हळवंही झालं, पण जुनं गेलं तरी जे काही नवं झालय, ते मनाला सुखवणारं गारवा देणारें आहे, हे नक्कीच. म्हणजे आपण "a m c" मॉलच्या बाजूने गेलो आणि तिथल्या पुलावर उभे राहिलो तर खालच्या फ़्री वे वरून जाणा-या गाड्यांचा वेग आपल्याच अंगातून निघाला आहे की काय असं वाटतं, पण त्याचबरोबर रस्त्याच्या दुभाजकावर लावलेले फ़ुलांचे ताटवे मनाला आल्हादही देतात.
आम्ही चालत जातो तो रस्ता वुल्फ़ रोड आणि त्याच्या पुढच्या चौकात एक ली नावाचा डेंटिस्ट आहे. मी त्याच्या घरावर सोन्याची कौलं आहेत का ते रोज बघत असते. तिथून आम्ही परत उजवीकडे वळतो. आता रस्त्याच्या दुस-या बाजूला घरं आहेत, त्यांच्या आवारात फ़ुलझाडं आहेत. त्याला कुंपण नाही पण फ़ुलं सुखरुप असतात. एका घराबाहेरचा भलामोठा निवडुंग पूर्णपणे लाल फ़ुलांनी फ़ुललेला आहे. एका घराबाहेर वेगवेगळ्या गुलाबांची दाटी आहे. एका घराबाहेर माशाच्या आकाराचा कापडाचा, निळ्या गुलाबी रंगाचा आकाशदिवा टांगलेला आहे. एका घराबाहेर बोनसाय केल्यासारखी झाडं छाटली आहेत तर दुस-या घराबाहेर तसलीच झाडं भलं मोठं जात्याचं पाळं, अर्थात हिरवंगार, ठेवल्यासारखी छाटणी केली आहे. त्या रस्त्यावरच्या चौकात परत उजवीकडे वळलं की आम्ही मेमरी हॉस्पिटलच्या रस्त्याला लागतो. हा रस्ताही सुरेख आहे. तिथे चिंचेच्या आकाराची पानं आहेत आणि त्यांच्या टोकाला दवबिंदू लटकावेत तसे गोल आहेत. तिथून टोकाला जाऊन आम्ही परत फ़िरतो.
या सगळ्या फ़िरण्यात आम्हाला फ़ूटपाथवर एक भलीमोठी म्हातारी आखूड स्कर्टमध्ये, एक सडपातळ मुलगा अर्धी चड्डी आणि हातकाप्या (स्लीव्हलेस) बनियनमध्ये आणि एक ठीकठाक माणूस त्याच्या कुत्र्यासह दिसतो. शिवाय एक काळा कावळा आणि दोन तितक्याच काळ्या खारीपण दिसतात या रस्त्यावर. नाहीतर हम और हमारी तनहाई, (जी आम्ही एन्जॉय करतो) अक्सर बातें करते है, तुम सब होते तो हम ऐसा करते, वैसा करते!

अजि म्या झाले आजी आज !

गाडी निकेतच्या घराच्या जवळ जवळ लागली तसं तसं मन आणखी आणखी उचंबळायला लागलं. अर्जुनाला जसा पोपटाचा डोळा तसं मला फ़क्त सावळे सुंदर रुप मनोहर दिसायला लागलं. मी आजी होऊनही आता दोन अडीच महिने झाले होते, पण अजून ते " फील" आललं नव्हतं. म्हणजे मी कसलेल्या अभिनेत्रीप्रमाणे सगळ्या गोष्टी करत होते, म्हणजे स्वेटर विणत होते, अंगडी टोपडी शिवत होते, बाळलेण्याचे प्रकार निरखत होते, पण मनात समाधान नव्हतं. मनातली हुरहूर कसली होती ते गाडीतून उतरून निकेतच्या घराच्या दारात उभी राहिल्यानंतर कळलं. आतापर्यंत सगुण निर्गुण भक्तीच्या वादात मी बहुधा निर्गुण भक्तीच्या बाजूने होते, पण या वेळी मात्र विठ्ठलाला उराउरी भेटायचा ध्यास वारकरी का घेतात ते कळलं. दार उघडलं आणि "अजि म्या ब्रह्म पाहिले " अशी अवस्था झाली. त्या चिमुकल्या गाठोड्याला उराशी घट्ट कवटाळावं अशी सर्वांगातून उर्मी सळसळत गेली. पण......
एक तर २४ तासांचा प्रवास, त्यात आम्ही स्वाइन फ़्लू च्या आगारातून ( पुण्यपत्तन) आलेलो आणि भरीस भर म्हणजे माझ्याशेजारी बसलेली कोरियन मुलगी सगळ्या प्रवासभर सीटवर मान टेकून झोपली होती ती फक्त टिश्यू पेपर नाकाला लावून त्यांचा बोळा बाजूला टाकण्यापुरतीच उठत होती. म्हणजे तिथोनही सर्दीचा प्रसाद मिळण्याची शक्यता होतीच. त्यामुळे पंढरपूरला जावून कळसाचं दर्शन घेऊन परतणा-या वारक-यासारखी मी आंघोळीसाठी बाथरुमकडे वळले.
बस्स! आता मी खरी आजी झाले. उराशी उबदार मुटकुळं, त्याचं चिमुकलं डोकं आपल्या खांद्याजवळ आणि आपले डोळे आनंदाने मिटलेले. हाच तो क्षण, ज्यासाठी आपण धावत आलो. आमच्या शेजारच्या निमोणकरकाकूंच्या नातवाला भेटायला गेले असता त्या नातवाला कवटाळून अशाच उद्गारल्या होत्या, "आईपेक्षा आजी होणं किती सुखाचं असतं नाही? आई असताना ज्या सुखाला मुकलो त्या सुखाची आता भरपाई करता येते." तेव्हा वाटलं, अगदी त्यांच्या चेह-यावरचे कृतार्थतेचे भाव बघूनही असं वाटलं, की आई होण्याच्या सुखाची कशाची तुलना कशी होऊ शकेल? पण आंघोळ करून आल्यावर मल्हारला छातीशी कवटाळल्यावर पटलं, आजी या हाकेत जगातला सगळ्यात मोठा आनंद दडलेला आहे.

मल्हारवारी

अमेरिकन पोर्टरच्यामागून आम्ही एका प्रचंड दाराकडे आलो, सामानाची ट्रॉली पुढे झाली, दार उघडलं, वा-याचा एक शहारा उठवणारा झोत अंगावर आला. दारातून पाऊल पुढे टाकलं आणि आता लिहितानाही आठवत नाही की मी धावत पुढे गेले, की तो पुढे धावला, पण तरळत्या पाण्याच्या पडद्यापुढे त्याचा हसरा, जग जिंकल्याचा आनंद झाल्यासारखा चेहरा होता आणि आम्ही एकमेकांच्या मिठीत होतो. तसाच तो बाबांच्याही मिठीत क्षणभर विसावला आणि सामान हातात घेऊन पुढे चालू लागला, त्याच्या मागून आम्ही, त्या प्रचंडपणाने भांबावलेले.
अमेरिकेला जाणं हे आम्हा दोघांनाही किंचितही आकर्षक वाटत नव्हतं. त्यासाठी लोक आम्हाला अगदी मूर्खात नाही तरी वेड्यात काढत होते, पण २२-२४ तास प्रवास करून तिथे जावं असं आम्हा दोघांनाही वाटत नव्हतं. यात विलासला एवढा वेळ बसायचं, ते आपल्याला झेपेल की नाही ही चिंता असायची तर बंद जागेत बसणं म्हणजे साक्षात मरणाला आमंत्रण ही माझी तीव्र भावना. म्हणून तर निकेत लास वेगसला असतानाही आम्ही त्याची विनवणी धुडकावून लावलेली होती. पण आता गोष्ट वेगळी होती. आता आम्ही बढती मिळून आजी - आजोबा होणार होतो आणि आताच्या अलिखित नियमाप्रमाणे आम्हाला जावं लागणार होतं. आणि तिथेच तर वांदे होते. आपण बाबा होणार हे कळल्यापासूनच निकेतने माझा मेंदू धुवायला सुरवात केली होती. त्याचं बोलणं संपेपर्यंत मला पटत होतं की बंद खोलीत काहीही होत नाही, श्वास नेहमीसारखाच करता येतो, पण त्यासाठी सिनेमाला जा, ए सी गाडीतून प्रवास कर हे उपाय करून बघायची वेळ आली की माझं भिजलं मांजर व्हायचं. प्रथम प्रथम हसण्यावारी नेणारा नवराही मनातून हबकला. परस्पर फोनवर लेकाला म्हणायला लागला, "अरे, कराल का तुम्ही मेनेज? अवघड वाटतय बुवा." पण आमची मुलं हार मारणारी नाहीतच. त्यांनी हळूहळू खिंड लढवायला सुरवात केली. कारण मदतीपेक्षा आपण इथे कसे राहतो, त्यातल्या छोट्या छोट्या गोष्टी आईवडिलांबरोबर शेअर करायची त्यांची आस होती. आणि ती त्याच्या बहिणीला कळत होती. आम्हाला कळत असून काय उपयोग? कारण वळत नव्हती. अखेर सायकोलोजिस्टसबरोबर चर्चा करून त्यांनी सांगितलेले व्यायाम करून, औषधं घेऊन मन तर तयार झालं आणि १० सप्टेंबरची तिकिटं हातात पडली. दरम्यानच्या काळात येणार हे माहीतच असलेला आमचा नातू आला, सगळ्यांची गडबड उडवत आधीच आणि मग जाण्याचे खरे वेध लागले.
मुंबई विमानतळावर जाण्यापूर्वी कितीही कान बंद करून ऐकलं तरी विमानप्रवासाबद्दल भरपूर मौलिक माहिती गोळा झाली होती त्यामुळे विमानतळावर पोचल्यावर त्यातल्या बहुतेक सगळ्या सूचना आम्ही विसरलो होतो आणि हम करेसो कायदा या न्यायाने सामान चेक इन करा म्हणजे तुम्हाला ओझं वहायला नको हे कानाआड टाकून नवरा भरायचे फॉर्म आणायला गेला आणि मी सामानाच्या डोंगराआड उभी राहून "अरे, किती ही गोरी माणसे एकदम पहायला मिळतात बरे" म्हणत नव-याची वाट बघत एका कोप-यात उभी. पण नंतर ३५ वर्षांच्या संसाराच्या शहाणपणाच्या जोरावर तगून आम्ही विमानात जायच्या रांगेत उभे राहिलो. सिक्युरिटी चेकनंतर चालतोय, चालतोय. आता जिना येणार त्यावर चढून आम्ही विमानात प्रवेश करणार, आणि आमच्या तरुणपणाच्या काळातल्यासारखी हवाईसुंदरी आम्हाला अभिवादन करून आमची सीट दाखवणार असा आम्ही विचार करत असतानाच आम्ही चालत असलेली बोळकांडी संपली तिथे दारात दोन छानशा प-या आणि एक भलामोठा परा हसून आमचं स्वागत करत असलेले दिसले. हा धक्का एवढा मोठा होता की आपण कोरियन विमानात पोचलो, हे समजलंच नाही. तेवढ्यातल्या तेवढ्यात मी विमान किती मोठं आहे हे पाहून घेतलं. म्हणजे अगदी यष्टी नाही, तेव्हा काळजी नको. अर्थात मन:शांन्तीच्या गोळ्या मला चांगलच धीट बनवत होत्याच. तेवढ्यात नव-याने सामान जागेवर ठेवलं आणि आम्ही स्थानापन्न झालो. मग मात्र आम्ही सगळी मोठेपणाची जोखडं झुगारून दिली, नेहमी प्रवास करणारे आपल्याला हसतील की काय हा विचारही मुंबई विमानतळावरच सोडून दिला आणि बाहेर बघायला लागलो, लहान मुलांच्या निरागसतेने! कितीतरी विमानं उभी होती आणि आम्ही अगदी हे वडिंग्याला, हे कवठेमहांकाळला, हे कुडित्र्याला या थाटात ते कुठल्या देशाचं आहे ते न्याहाळत होतो..
पण आम्हाला फार वेळ मिळालाच नाही, कारण एक गोरी गोरी काळ्याभोर डोळ्याची परी आमच्याजवळ झुकून अगम्य इंग्रजीत आम्हाला पट्टा बांधायला सांगत होती. त्या सगळ्याच पोरींचं बोलणं म्हणजे कारवारी हेलात एखाद्या प्रेमळ म्हातारीने "पट्टा बांधतेस का बाळा?" विचारावं असं मधाळ वाटत होतं. त्यांचा चटपटीतपणा, अदबीने वाकून बोलण्याची पध्दत (भले ती कमावलेली का असेना) आणि हसरा चेहरा मनाला सुखवत होता. झगमगणारी मुंबई सोडून आम्ही अंतराळात झेप घेतली, आणि खाण्या - जेवण्याचा तोबरा सुरु झाला. निघतानाच वजनाचा विचार करायचा नाही हा आम्हा दोघात ठराव झालेला असल्याने समोर येईल ते परब्रह्म उदरात न्यायचं काम आम्ही इमाने एतबारे केलं, विमानप्रवासात काहीच करायचं नसल्याने आणि सक्तीची झोप घ्यायची असल्याने पडदे सरकवून डोळे मिटण्याखेरीज काहीच काम नव्हतं. पण विमानप्रवासात मुरलेल्या मुरब्बींनी सांगितलेलं ऐनवेळेला विसरले असतेतरमात्र माझ्यासारखी करंटी मीच म्हणावं लागलं असतं. विमानात आम्ही घड्याळाची वेळ बदलली नव्हती ती याच कारणाने. सकाळ होतेय हे जाणवताच मी वर्ग चालू असताना बाईंच्या नकळत लिमलेटची गोळी तोंडात टाकावी त्याच खोडकरपणाने पडदा हळूच सरकवला. (हळूच म्हणण्याचं कारण म्हणजे, जरा आत उजेड आला की त्या परीचं खाष्ट हेडमास्तरीणीत रुपांतर व्हायचं. त्यातल्या त्यात जरबेचा आवाज काढायचा ती प्रयत्न करायची जो प्रत्यक्षात तितकाच मधाळ असायचा, "दोन्त ओपन, अदर पिपल आर स्लीपिंग"). आम्ही उंचावर होतो आणि खाली आकाशात लाल रंगाची उधळण चाललेली होती, ती केवळ दैवी होती, केवळ दैवी. त्यानंतर मला तो चाळाच लागला, हळूच पडदा सरकवला की आपण पुढे आणि खाली आपल्यामागून कापूस पिंजून ढीग करावे तसे ढग पांढरेशुभ्र, तेजस्वी. कुठे लाबलचक पट्टा. कुठे वेगवेगळे आकार. डोळ्याचं पारणं फिटावं आणि आपण आपल्याला भाग्यवान समजावं असेच ते देखावे होते.
सेऊलपासून विमानप्रवासाला आम्ही सरावल्यासारखे झालो होतो आणि पुढे १२ तास काढायचे हे मनाला पटवत होतो. पण हे विमान पहिल्यापेक्षा मोठं असल्याने प्याशिंजरंही जादा होती, आणि कोरियन असली तरी सगळीकडे स्वभाव सारखेच असल्याने त्यांचं निरिक्षण करतानाही मजा येत होती. त्यामुळे विमान सॅनफ्रॅन्सिस्कोला कधी पोचलं ते जाणवलंही नाही.
आता सामान घेतलं की झालं असा विचार करत पट्ट्याजवळ आलो तर तिथे ही गर्दी. शोधतोय, शोधतोय, दोनदा पट्टा समोरून गेला तरीही लाल पिवळ्या रिबिनींची खूण कुठे दिसेना. गेल्या वाटतं आपल्याही ब्यागा अमिताभसारख्या. आता कुठल्या चितळ्यांच्या बाकरवड्या आणि कुठली आंबा बर्फी असा विचार करत असताताच तिथेच दुसरा पट्टा असल्याची मौलिक माहिती कळली आणि आमच्या ब्यागाही भूमीवर आलेल्या दिसल्या. आपली आंबलेली कंबर आणखी ओझं सहन करू शकणार नाही याची खात्री असल्याने नव-याने पोर्टर शोधला आणि आम्ही विमानतळाबाहेर आलो. सगळी सूत्रं मुलाने आपल्या हाती घेतली, सामान गाडीत टाकलं आणि सारथ्य करता करता तो वडिलांना त्यांच्या आवडीची माहिती देऊ लागला. म्हणजे रस्त्यांची नावं समोरून चाललेल्या गाड्यांचे मेक. पण वडलांनी एक अनपेक्षित प्रश्न विचारून त्याची मतीच गुंग केली. "अरे, झोपलेला असेल की जागा असेल रे मल्हार यावेळी?".
त्याच विचारात असलेल्या माझ्या मनात आलं, "पुरुषही बदलतो तर आजोबा झाल्यावर!" आम्हा दोघांकडे हसून एक कटाक्ष टाकून मुलाने गाडी चालवण्याकडे लक्ष दिलं कारण त्यालाही आपल्या मुलाला आपले आई वडील दाखवण्याची तितकीच ओढ लागली होती!